Салат етістік это что

САЛТ — (скр. од анг. Strategic Arms Limitation Talks) американско советската спогодба од 1972 година за ограничување на стратегиското нуклеарно вооружување САЛТ 1 е склучен во 1972 год. во Москва, а САЛТ 2 во 1979 год. во Виена … Macedonian dictionary

салт — [سلت] гуфт. холӣ, бебор (мас., асп); аспи салт аспи зинкардаи бебор ва бесаворае, ки йетак карда баранд; салт бурдан асп ё харро бе бор ё бе савора бурдан … Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ

Салт — или Эс Салт гор. в сирийском вилайете Азиатской Турции, в 56 км на СВ от Иерусалима, по ту сторону Иордана, на высоте 835 км над морем. Около 10000 жит., в том числе 30 % христиан и 70 % мусульман; незначительная промышленность; сильно развиты… … Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона

Салт — Солт Salt Жанр Триллер Режиссёр Филлип Нойс Продюсер Лоренцо Дибонавентура, Санил Пиркаш Автор сценария Курт Уиммер, Брайан Хелгеланд … Википедия

салт — зат. Ұрпақтан ұрпаққа ауысып отыратын әдет ғұрып, дәстүр … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі

салтқы — зат. Қақпаны ішінен ілетін көлденең ағаш … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі

салтқы — 1 (Көкш.: Щуч., Еңб.) қасқырға құратын қақпанды бекітетін ауыр ағаш. 2 (Көкш.: Щуч., Еңб.; Павл., Ерт.) қармақ қалтқысы. С а л т қ ы балықтың қармаққа түскенін білдіреді (Павл., Ерт.) 3 (Жезқ., Ағад.) есік ілгегі. Өзі соңынан кіріп, есігін жауып … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі

Салт (фильм) — Солт Salt Жанр Триллер Режиссёр Филлип Нойс Продюсер Лоренцо Дибонавентура, Санил Пиркаш Автор сценария Курт Уиммер, Брайан Хелгеланд … Википедия

САЛТÆНЦЪÆТДЖЫН — Æбæрæг диссаджы æрдын. кæс «АРВЫ ДУАР» Ы СÆРГÆНДТÆ … Словарь по этнографии и мифологии осетин

салт қамшы — (Көкш.: Чкал., Уәлих., Қ ту) қамшы. Атқа мінсең қолыңа ұстайтын с а л т қ а м ш ы ң болсын (Көкш., Қ ту) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі

салтөсек — зат. жерг. Ауруға ұшырап, ұзақ уақыт сартап болып төсекте жатып қалу. Содан бері бір орында сарылып, с а л т ө с е к жатқанына үш жарым айдың жүзі (Жұлдыз, 1975, №4, 165) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі

Основная словарная статья:

Нашли ошибку? Выделите ее мышью!

Слово/словосочетание не найдено.

В словаре имеются схожие по написанию слова:

Превышено количество переводов для незарегистрированного пользователя.

Пожалуйста, зарегистрируйтесь, чтобы продолжить пользоваться словарем.

Уже были зарегистрированы? Войдите.

Превышено количество переводов для зарегистрированного пользователя. Приходите завтра!

Не нашли перевода? Напишите Ваш вопрос в форму ВКонтакте, Вам, скорее всего, помогут:

Правила:

1. Ваш вопрос пишите в самом верхнем поле Ваш комментарий. , выше синей кнопки Отправить. Не задавайте свой вопрос внутри вопросов, созданных другими.
2. Ваш ответ пишите в поле, кликнув по ссылке Комментировать или в поле Написать комментарий. , ниже вопроса.
3. Размещайте только небольшие тексты (в пределах одного предложения).
4. Не размещайте переводы, выполненные системами машинного перевода (Google-переводчик и др.)
5. Не засоряйте форум такими сообщениями, как "привет", "что это" и своими мыслями не требующими перевода.
6. Не пишите отзывы о качестве словаря.
7. Рекламные сообщения будут удалены. Авторы получают бан.

Онлайн-конференция идёт регистрация

«Особенности работы и пути взаимодействия школьного педагога с детьми с умственной отсталостью в начале учебного года»

свидетельство каждому участнику

скидка на курсы для всех участников
онлайн-конференции

8 – 10 сентября 2020г 19:00 (МСК)

Сабақтың тақырыбы: Сабақты етістік пен салт етістік

Сабақтың мақсаты: Сабақты және салт етістіктер туралы ұғым беру.

Сабақтың міндеттері: а) Сабақты және салт етістіктің жасалу жолдарын

тәжірибелермен ұштастыру, меңгерту.

ә) Сабақты және салт етістіктерін ұлттық ойындар

арқылы дәстүрлі бағалай білуге, халқын салтын

сүюге шақыру. Оның ойлы, мәдениетті азамат

б) Сөйлеу тілін қалыптастырып, логикалық ойларын

дамыту, түрлі әдістер арқылы шығармашылық

Сабақтың түрі: Дамыта оқу технологиясы

Оқыту әдісі: Түсіндіру, практикалық

Көрнекіліктер: Семантикалық карта, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар, слайд.

Пәнаралық байланыс: әдебиет.

Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен сәлемдесу.Психологиялық дайындық.Оқушыларды түгелдеу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару, сабаққа даярлығын тексеру.

ә)Үй тапсырмасын тексеру :

1.Тест арқылы қорытындылау.

2.Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

1.Етістік нені білдіреді ?

А. заттың атын білдіреді

Б. заттың сапасын білдіреді

В. заттың қимылын,іс-әрекетін білдіреді

2. Етістік тұлғасына қарай нешеге бөлінеді ?

3. Дара етістіктерді табыңдар

4. Туынды етістікті көрсет

5. Етістік іс-әрекеттің жүзеге асу-аспауына қарай неше бөлінеді ?

6. Болымсыз етістік жұрнақтарын тап

7. Болымды етістікті көрсет

8. Етістіктің сұрақтарын тап

Б. не істеді ? қайтеді ?

9. Көмекші етістікті көрсет

10. Күрделі етістікті тап

В. жығылып қалды

б) Жаңа сабақ :

Етістіктер мағынасына қарай сабақты етістік және салт етістік болып екіге бөлінеді. Мағынасы жағынан тура объектіні, табыс септіктегі сөзді қажет етіп тұратын етістіктер сабақты етістіктер деп аталады. Сабақты етістіктер кімді? нені? (кейде табыс септіктің жасырын түрі—не?) деген сүрақтарға жауап беретін табыс септіктегі сөзбен байланысады. Мысалы: Сөзді сен баста. Бүл сөйлемдегі баста деген етістік сөз деген сөздің табыс сеептікте тұруын талап етіп тұр. Кейде ондай сөздер табыс септіктің жасырын түрінде тұруы да мүмкін. Ондайда екі сөздің (табыс септікті сөз бен етістіктің) арасына басқа сөз келтіріп қолданып көру керек. Мысалы: Өлең айт—өлеңді айт, т.б. сонда табыс септігі айқын байқалады. Кейде тура объект мәнін білдіріп тұратын табыс септіктегі сөз сөйлемде қолданылмауы да мүмкін. Ондайда етістіктен сұрақ қою керек. Етістіктен кімді? нені? деген сұрақ қоюға болса, онда ол—сабақты етістік. Мысалы: айт, көр, оқы, т.б. етістіктерден кімді? (нені?) айт? деп сұрақ қоюға болады. Мыс: Мен өз елімді сүйемін. Не істеймін – сүйемін етістік.кім сүйтін? Мен-бастауыш. Кімді сүйемін? Елімді –толықтауыш. Қай елді сүйемін? өз –анықтауыш.

Бұл сөйлемдегі сүйемін - сабақты етістік. Отанымды қорғаймын.

Мағынасы жағынан тура объектіні—табыс септіктегі сөзді қажет етпейтін етістіктер салт етістіктер деп аталады. Салт етістіктер барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктегі сөздермен тіркесе беруі мүмкін, бірақ табыс септіктегі сөзбен байланыспайды. Мысалы: қаладан қайт немесе түсінде келді, т.б. болып қолданылса да, нені (ауылды, т.б.) қайт, нені түсінде, т.б.) келді деп айтуға болмайды. Сондықтан да бұлар—салт етістіктер.

Кейбір етіс жұрнақтары салт етістіктерді сабақты етістіктерге немесе сабақты етістіктерді салт етістіктерге айналдыру қызметін атқарады. Мысалы: өзгелік етіс жұрнақтары: -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз, -дыр, -дір, -тыр, -тір, -ыр, -ір, -р, -т салт етістікке жалғанса, оны сабақты етістікке айналдырады: шам сөнді—шамды сөндірді, т.б. ал ырықсыз (кейде өздік) етіс жұрнақтары сабақты етістікке жалғанып, оны салт етістікке айналдырады: әңгімені айтты—әңгіме айтылды, т.б.

Досыма (кімге?) бардым, төрде (қайда?) жатыр, мектептен (қайдан) шықтым, анаммен (кіммен?) сырластым.

А.с. кітап, анасы, әкем.

І.с. кітаптың, анасының, әкемнің.

Б.с. кітапқа, анасына, әкеме.

Т.с. кітапты, анасын, әкемді.

Ж.с. кітапта, анасында, әкемде.

Ш.с.кітаптан, анасынан, әкемнен.

К.с.кітаппен, анасымен, әкеммен.

Кітап оқы /нені т.с жал жасырын күйде тұр/

Гүлді жұлма

Мақаланы жаз

Досыма бардым /барыс септігі/

Төрде жатыр /жатыс септігі/

Мектептен шықтым /шығыс септігі/

Анаммен сырластым /көмектес септігі/

Кітаппен жұмыс :

230-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: сабақты етістік жасауға ықпал етіп тұрған сөздерді тауып, сұрақтар қойындар. /ауызша/

Қалағаныңды беретін болса / нені беретін болса? / Білімін сұра / нені сұра? /

Еңбекқорлығын сұра /нені сұра?/ Биіктігін сұра /нені сұра?/ Тектілігін сұра /нені сұра?/

232 - жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:

Мәтіннен сабақты етістік бола алмайтын етістіктерді көшіріп жазыңдар

Бол, мақтану, жүріп, өскен, мақтанба;

234 - жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:

Етістіктерді қосымша дифиспен бөліп, көшіріп жазыңдар.

Бол-айық, болымды ет. – айық – бұйрық райдың І жағының көпше түрі

бол-ма-йық болымсыз ет. –ма болымсыз ет. жұрнағы,-йық -- - -

аяқтан, -а –көс.жұр. –ды – жіктік жалғауының ІІІ жағы.

Ауыздан-а-ды, науқастан-а-ды, сырқаттан-а-ды, құлақтан -а-ды

Сабақты бекіту. «Борт журналы» әдісі

233 - жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:

«Кім жылдам?» сабақта етістік пе, салт етістік пе?деген тақырыпта білім жарыстыру

Венн диаграмасы арқылы салыстыру

Ұқсастығы екеуі де етістік. Айырмашылығы сабақты /табыс септігін қажет етеді/

Салт етістік /барыс, табыс жатыс шығыс көмектес сетіктегі сөздермен тіркесіп келеді/

Сабақтың қорытындысы:

Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

Үйге тапсырма: 231-жаттығу Салт, сабақты етістіктерді тиісті септік

жалғаулы сөзбен тіркестіріп, бөліп жазыңдар.

234 – жаттығуды аяқтау.

ІІ Көкпар кезеңі: «Ой толғаныс сәті»

Оқушыларға әдебиет пәнінен өтілген поэмалық шығармадан үзінді етістіктерді түсіріліп жазылады. Сол етістіктерді айтып, өлеңнің тақырыбы мен авторын және өлеңдердегі әдеби – көркемдегіш құралдарды табу қажет.

(Ы. Алтынсарин «Өнер – білім бар жұртта»)

2. Сағымы сайран .

Бораны . (М. Жұмабаев «Сүйемін»

Қырда тоғай . сайда бұлбұл,

Тастағы үнін . байғыз көкек.

(А. Құнанбаев «Жазғытұры»)

4. Теке мұрын, салпы ерін, ұзын тісті

Қабырғалы жоталы . болса күшті.

(А. Құнанбаев «Эпитет»)

5. Ақ киімді, денелі, ақ сақалды,

Соқыр, мылқау . тірі жанды.

(А. Құнанбаев «Қыс» кейіптеу)

6. Бұрынғы атмызға сыйға .

Біздерде мынадай бар, мынадай бар.

(С. Торайғыров «Бір адамға» ирания)

Етістікті қайталай отырып, берілген деңгейлеп тапсырмалар бойынша оқушылардың еркін сөйлеуіне ықпал жасалынады.

ІІІ – Бойжазар кезеңі «Сергіту сәті»

( қаражорға сазы мен би билейді)

ІV – Теңге алу кезеңі: Оқушылар тақтада көрсетілген теңгелерді таңдайды. Әр теңгенің артында сабақты бекіту тапсырмалары бар.

10 000 теңге – Етістік деген не?

5000 теңге – Етістіктің құрамына, тұлғасына қарай бөлінуі туралы айт!

2000 теңге – Етістіктің мағыналы түрлері жайында баянда!

1000 теңге – Болымды және болымсыз етістік дегеніміз не?

500 теңге – Сабақты салт етістіктің ережесін айт

200 теңге - Сабақты етістік пен салт етістікке мысал келтір.

V. Сабақты қорытындылау «Сематикалық карта»

Заттың іс-әрекетің қимылын білдіреді.(не істеді?не қылды?қайтті?)

Тұлғасына қарай екіге бөлінеді.

1.Негізгі түбір етістік-қимылды білдіретін төл етістік.Мыс:кел, кет, көрген.

2.Туынды түбір етістік-Жұрнақпен жасалған етістік.Мыс:ойла, ақылдас, сана.

Құрамына қарай екіге бөлінеді.

1.Дара етістік-бір ғана түбірден тұрады. Мыс:кес, тара, аяқта.

2.Күрделі етістік-кемінде екі сөзден тұрады.Мыс:ала кел.

Мағынасына қарай екіге бөлінеді.

1.Салт етістік-табыс септігінен басқа септіктегі сөзбен тіркеседі.Мыс:алады,жазар.

2.Сабақты етістік-табыс септігіндегі сөзбен тіркесетін етістік .Мыс:хатты оқы,ақшаны сана.

Болу-болмауына қарай екіге бөлінеді.

1.Болымды етістік –істің жүзеге асуын білдіреді.Мыс:айт, айтады.

2.Болымсыз етістік-істің жүзеге аспауын білдіреді. Мыс:кетпе, барған жоқ.

Есімше

Есімше-есім сөздің де, етістіктің де қызметін атқаратын етістіктін ерекше түрі. Есімше септеліп, тәуелденіп, көптеліп есім сөздің қызметін атқарады және жіктеліп етістіктін қызметін атқарады.

-ған,-ген,-қан,-кен.Мыс:алған.

-ар,-ер,-р,-с.Мыс:барар.

-атын,-етін,-йтын,-йтін.Мыс:алатын.

-мақ,-мек,пақ,-пек,-бақ,-бек.Мыс:жүзбек.

Көсемше

Көсемше-пысықтауыш пен баяндауыштың қызметін атқаратын етістіктін ерекше түрі.Көсемше іс-әрекеттің жай-күйін білдіріп, пысықтауыш болады және жіктеліп немесе көмекші етістікпен тіркесіп, баяндауыш болады.

-а,-е,-й.Мыс:барады.

-ып,-іп,-п.Мыс:шығып.

-ғалы,-гелі,-қалы,-келі.Мыс:бергелі.

Стеу

Үстеу-қимылдың түрлі белгісін (мезгілін, мекенің, себебін, мақсатын,мөлшерін, амалын)білдіретін сөз табы.

Тұлғасына қарай екіге бөлінеді.

1.Негізгі үстеу-бөлшектеуге келмейтің төл үстеу.Мыс: ертен.

2.Туынды үстеу-жұрнақпен жасалған үстеу.Мыс:бірге, зорға.

Құрамына қарай екіге бөлінеді.

1.Дара үстеу-бір ғана түбірден тұрады.Мыс:ілгері, былтыр.

2.Күрделі үстеу-кемінде екі сөзден тұрады.Мыс:бүгін, қыс бойы.

-ша,-ше.Мыс:бұлбұлша, сәбише.

-лай,-лей,-дай,дей,-тай ,-тей.Мыс:шикілей, қыстай.

-дайын,-дейін,-тайын,-тейін.Мыс:тотыдайын,жорғадайын.

-ншама,-ншалық.Мыс:осыншама,соншалық.

-майынша,-мейінше,-байынша,-бейінше,-пайынша,- пейінше.Мыс:алмайынша,жемейінше.

Стеудің мағыналық түрлері

Мекен үстеу.Қимылдың болу орны мен бағытын білдіреді.(қайда?қайдан?қалай қарай?).Мыс:ілгері, осында.

Мезгіл үстеу.Қимылдың мезгілін білдіреді.(қашан?қашаннан бері?).Мыс:бүгін, түнде.

Сын қимыл үстеу. Қимылдың жүзеге асу амалын білдіреді.(қалай?қайтіп?қалайша?).Мыс:әрең

Мақсат үстеу. Қимылдың болу мақсатын білдіреді.(қалай?не мақсатпен?).Мыс:әдейі, қасақана.

Себеп үстеу. Қимылдың болу себебін,салдарын білдіреді.(неге?неліктен?не себепті?).Мыс:амалсыздан, босқа.

Мөлшер үстеу. Қимылдың мөлшерін, көлемін білдіреді.(қанша?қаншама?қаншалық?қаншалап?).Мыс:неғұрлым, біршама.

Күшейткіш үстеу. Қимылдың тым күшейтіп не солғындатып корсетеді.(қалай?қандай?).Мыс:ең,тым,аса.

Грамматика: етістіктің түрлері

Глагол ( етістік ) - это часть речи, которая выражает действия и отвечает на вопросы не істеді ?, не қылды ? (что сделал?), не істемек ? (что будет делать?).

Основой глагола в казахском языке считается форма повелительного наклонения 2-го лица единственного числа. Например: кел (приходи), ал (бери), көр (посмотри), сөйле (говори).

Это начальная форма глагола, от которой образуются все производные формы глагола.

1. Неопределенная форма ( тұйық етістік ) - при помощи суф -фикса у. Мысалы : ал-у - брать, кел -у - приходить, бар-у - идти, бер -у - давать, тыңда -у - слушать.

2. Непроизводные глаголы ( негізгі түбір етістіктер ). Мысалы : кел - приходи, бар - иди, айт - говори, отыр - садись, оқы - читай.

3. Производные глаголы ( туынды етістіктер ): қоштас - прощай- ся , амандас - поздоровайся, ойна - играй, ойла - думай, істе - делай.

4. положительные глаголы ( болымды ): бар, кел , кет, оқы , жаз .

5. Отрицательные глаголы ( болымсыз етістіктер ): барма - не иди, келме - не приходи, кетпе - не уходи, оқыма -не читай, жазба - не пиши.

6. Простые глаголы (дара етістіктер ): сөйле - говори, жаз - пиши, күл - смейся, ал - бери, возьми , әкел - принеси.

7. сложные глаголы ( күрделі етістіктер ): бара жатыр - идет, оқып отыр - читает, сатып алды - купил, ұйықтап жатыр - спит, жазып отыр - пишет.

Болымды етістік - положительная форма глагола

Положительная форма глагола означает происхождение, выпол-нение действия. Например: оқы (учи, читай), жаз (пиши), біл (знай), үйрен (учись), жазыл (запишись, выздоравливай).

Болымсыз етістік - отрицательная форма глагола

Отрицательная форма глагола образуется путем присоединения к исходной форме суффиксов ба/ бе , па/ пе , ма / ме . Фонетические варианты суффиксов определяются законами сингармонизма, отрицательные суффиксы пишутся вместе с тем словом, к которому относятся.

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Салт етістік [1] — табыс септікті сөзді қажет етпей, түрлі қосымшалы сөздермен тіркесіп келетін етістік түрі. Салт және сабақты етістіктердің тұлғалық жағынан айырмасы жоқ, негізгі ерекшелік етістіктің ішкі мағыналық құрылымында. Етістіктің салт не сабақты болуы мағыналарының нысанға бағытталуына байланысты болғандықтан, Салт етістік сабақты етістікке, керісінше, сабақты етістік салт етістікке айнала алады. Салт етістікті сабақтыға айналдыруда -тыр, -тір, -дыр, -дір, -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз, -ыр, -ір, -т секілді өзгелік етіс жұрнақтары (ағаш өсті — ағашты өсір; орындықта тұр — орындықты тұрғыз, т.б.), ал сабақты етістікті салт етістікке айналдыратын -ыл, -іл, -л, -н тәрізді ырықсыз, өздік етіс жұрнақтары (сабақты оқы — сабақ оқылды; кітапты ал — кітап алынды, т.б.) үлкен рөл атқарады. [2] Зерттеушілер мұндай қосымшаларды сөзжасам қосымшалары дейді, ал салт және сабақтылық белгіні етістіктің полисемдік немесе омонимдік сипатын ажырататын шарт ретінде ұсынады. Яғни бірдей айтылатын етістіктер әр уақытта тек салт не тек сабақты мәнде болса, онда ол көп мағыналы етістік те, бірде салт, бірде сабақты болса, омоним ретінде танылады. [3] Салт және сабақтылық қасиет түбір етістікке ғана емес, туынды, күрделі етістіктерге де тән. [4]

Заттың іс-әрекетін қимыл білдіріп Не істеді? Не істеп жатыр? Не істейді? сұрақтарына жауап береді.

Глагол — часть речи, которая обозначает действие и отвечает на вопросы что делать? что сделать?

Етістік түрлері (Виды глаголов):

Мысалы: сөйле, жаз, әкел.

Күрделі (сложное – несколько корней)

Мысалы: бара жатыр, сатып алды.

тұлғасына қарай:

Негізгі (непроизводное – нет суффикса)

Мысалы: кел, бар, айт.

Туынды (производное – есть суффикс)

Мысалы: амандас, ойнайды.

мағынасына қарай:

Болымды (утвердительное)

Мысалы: бар, кел, жаз.

Болымсыз (отрицательное)

Мысалы: оқымайды, айтпайды.

Салт (непереходное)

Мысалы: тұрады, ойлайды.

Сабақты (переходное)

Мысалы: оқыды, көремін.

Етістік шақтары (Времена глаголов):

Осы шақ (настоящее время)
- нақ (Түбір + а, е, й, ып, іп, п + жатыр/отыр/жүр/тұр) + Ж.Ж.

Мысалы: оқып жатырмын, бара жатыр.

- ауыспалы (Түбір + а, е, й) + Ж.Ж.

Келер шақ (будущее время)
- болжалды (Түбір + ар, ер, р) + Ж.Ж.

- мақсатты (Түбір + мақ/мек, бақ/бек, пақ/пек + шы/ші) + Ж.Ж.

- ауыспалы (Түбір + а, е, й) + Ж.Ж.

Өткен шақ (прошедшее время)
- жедел (Түбір + ды/ді, ты/ті) + Ж.Ж.

Мысалы: жақсы көрдім.

- бұрынғы (Түбір + ған/ген, қан/кен, ып, іп, п) + Ж.Ж.

- ауыспалы (Түбір + атын, етін, йтын, йтін) + Ж.Ж.

Етістік райлары (Наклонения глаголов):

1. Ашық
2. Бұйрық (повелительное)
   

   I жақ:	Мен Түбір + айын, ейін	Біз Түбір + айық, ейік
   II жақ:	Сен Түбір	Сендер Түбір + ыңдар, іңдер
   Сіз Түбір + ыңыз,іңіз	Сіздер Түбір + ыңыздар, іңіздер
   III жақ:	Ол Түбір + сын, сін	Олар Түбір + сын, сін

Мысалы (Пример разбора):

Мысалы (Пример разбора):

Мысалы (Пример разбора):

Мысалы: бару, жазу, айту.

Сабақтың тақырыбы : Етістік

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Етістік туралы алған білімдеріне бағдар беру.

Дамытушылық: Оқушының іздену,зерттеу,шығармашылық

Тәрбиелік: Тіл сабағындағы мысалдарды талдай отырып,

адамгершілік қасиеттерін сіңіруіне ықпал ету,

халқымыздың әдет-ғұрыптарын меңгерту.

Күтілетін нәтиже: Тақырыпты таниды, етістікті біледі, етістіктің сөйлемдегі қызметін ажыратады. Дереккөздер: Электронды оқулық, деңгейлік тапсырмалар,үлестірмелі қима кеспелер. Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер. "Ой қозғау", "Қар кесегі" ойыны, "Талдау" әдісі ", Жоғалған сөз" әдісі, кері байланыс.
Сабақ кезеңдері Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті
Кіріспе
2 мин
5 мин 1.Оқушыларды қима қағаздарға жазылған өлең жолдарын құрастырып топқа бөлемін.
Қима қағаздағы өлең жолдарын құрастырып топқа бөлінді.
Үй тапсырмасын сұрау.
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Өткен сабақтарды қалай меңгергенін білу үшін оқушыларға параққа сұрақтар жаздырып Қар кесегі ойынын пайдаланамын. Оқушылар бірі-біріне лақтырып сұрақтарға жауап талап етеді. Критерий арқылы Өзін-өзі бағалау
Жаңа сабақ
3мин Жаңа сабақтың мақсатын түсіндіру
Етістік сұрақтарын еске түсіре отырып ой қозғау
Не істеді, қайтті, неғылды деген сұраққа жауап береді. Мысал келтіру арқылы сөйлемнен етістіктерді талдатамын. Оқушылар жаңа сабақ бойынша жаңа ақпаратпен таныс болады
- Оқушылар, бүгінгі «Етістік» тақырыбы сабағымыз бірнеше тапсырмалардан тұрады. Етістік туралы не білетінімізді еске түсіріп кетейік: Тұлғасына қарай :негізгі,туынды. Мысалы: кел, бар;шегеле , ақта Құрамына қарай:дара,күрделі. Мысалы: айтты,айтып болған еді

Мағынасына қарай:салт және сабақты болып бөлінеді

Салт етістік: Өзінің алдынан табыс септігіндегі сөзді қажет етпейтін етістік.

Сабақты етістік: Алдыңдағы сөздің табыс септікте тұруын қажет ететін етістік. Мыс: хатты оқы.

Етістік іс-әрекеттің жүзеге асу-аспауына қарай екіге бөлінеді:

1) болымды етістік; 2) болымсыз етістік.

Болымды етістік іс-әрекеттің орындалғанын, жүзеге асқанын білдіреді: оқы, жазды, айтқызды, орындады, сана, жүгір.

Болымсыз етістік іс-әрекеттің орындалмағанын, іске аспауын көрсетеді.

( Керекті сөздер: сана , түймеле , үтікте , қолда , бағала ,

аяқта , тазала , түне , шегеле , сабында , баста , түпте . Баспа)

2-тапсырма.Берілген тыйым сөздерден етістіктің түрін ажыратып,құрамына талдаңдар.

Гүлді жұл+ма,үйдеысқыр+ма,малды теп+пе,бүйіріңді таян+ба.

Нанды бір қолыңмен үз+бе

Адамға,малға зәбір жаса+ма

Болымды етістіктерді зат есімдерден ажырата біліңдер,осы сөздермен сөйлем құрастырыңдар

Зат есім :Баспа, Кеспе, Жазба ,Сүзбе, Жарма,Терме т.б

Етістік: Баспа, Кеспе, Жазба, Сүзбе, Жарма,Терме

4-тапсырма Салт етістікті сабақты етістікке,

сабақты етістікті салт етістікке айналдырыңдар.

Кітапты түгел оқыды-

6-тапсырма.Сабақты етістік пен салт етістікті ажырат.

Азаматпен дос бол ,қадіріңді біледі.

Білімдімен дос бол,сасқанда ақыл береді.

Қобызда дананың үні бар,

Домбырада даланың үні бар.

Сабақты қорытындылау үшін тест сұрақтарын беремін

1.Етістік дегеніміз не ?

А) заттың санын білдіредіӘ) заттың атын білдіреді

Б) заттың қимылын білдіреді

2. Етістіктің сұрақтары қандай?

Б) Не істеді? Қайтті?

3. Етістіктің құрамына қарай бөлінуі

4. Болымсыз етістікті тап

А) Бар Ә) Айтпа Б) Асық

5) Сабақты етістіктің сұрақтары қандай?

А) Кім? Не Ә) Кімді? Нені?Б) Кіммен? Немен?

Бағалау : «Өзін – өзі бағалау» парағы бойынша бағалау.

Үйге тапсырма: ереже жаттау.Болымды және болымсыз етістік бар 10мақал жазып,жаттауға

Етістік – заттың қимылын, іс-әрекетін білдіреді. Сұрақтары: Қайтті? Не істеді? Не қылды? Ертең ат шабады (қайтеді?), балуан күреседі (не істейді?).

Етістік құрамына қарай екіге бөлінеді: 1) дара етістік; 2) күрделі етістік.

Дара етістік бір ғана сөзден тұрады. Мысалы: Жапырақтардың сыбдыры естіледі. Сөйлемдегі естіледі етістігі бір ғана сөзден тұрған дара етістік.

Күрделі етістік екі не одан да көп сөзден құралады, бір мағынаға ие болады, бір сұраққа жауап береді, сөйлемнің бір ғана мүшесі болады. Мысалы: Бала күліп жіберді. Бала күліп жібере жаздады. Бала күліп жіберуге шақ қалды. Сөздердің дыбыстық өзгеріске ұшырап кірігуінен жасалған күрделі етістіктер: апар – алып бар, әкел – алып кел, әкет – алып кет, әпер – алып бер, түрегел – тұрып кел. Сөздердің қосарлануынан жасалған күрделі етістіктер: бара-бара шаршады, айта-айта жалықты, күліп-күліп шығып кетті.

Күрделі етістік құрамындағы бірінші сөз негізгі етістік болады да, негізгі мағынаны білдіреді. Кейінгі сөздер көмекші етістік болады.

Етістік тұлғасына қарай екіге бөлінеді: 1) негізгі түбір етістік; 2) туынды түбір етістік.

Негізгі түбір етістік етістіктің өзінен жасалады: отыр, тұр, жүр, жатыр, оқы, кел, барды, жүгірді, жасаған, көрген.

Туынды етістік басқа сөз таптарына сөз тудырушы жұрнақ жалғану арқылы жасалады.

Туынды етістіктің жасалу жолдары

Сабақтың тақырыбы: Салт және сабақты етістік.

Мақсаты:Етістіктің мағынасына қарай бөлінетін түрі салт және сабақты етістіктер туралы түсіндіру.

Білімділік:Салт және сабақты етістіктердің жасалуы туралы түсінік беру.

Дамытушылық: Тапқырлыққа, өз көзқарасын жүйелі де тиянақты баяндауға, мәлімдеуге, өнер-білімге құштарлығы мен дүниетанымын кеңейтуге баулу.

Тәрбиелік: Адамгершілікке, Отанын сүюге, өнерлі болуға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Жаңа білім беру сабағы.

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау, қызығушылығын ояту, мағынаны тану, ой-толғаныс.

І.Ұйымдастыру бөлімі

-оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру;

-оқу құралдарын ретке келтіру, бақылау.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

А) Болымды және болымсыз етістіктер туралы қайталау.

-Болымды етістік дегеніміз не?

-Болымсыз етістік дегеніміз не?

-Болымсыз етістік қандай жұрнақтар жалғану арқылы жасалады?

231-жаттығу: Сөйлемдердің құрамындағы етістіктерді тұлғасына қарай үлгі бойынша талдаңдар.

232-жаттығу: Өлеңді мәнерлеп оқып, өлең жолдарындағы болымсыз етістіктердің қалай жасалып тұрғандығын анықтаңдар.

ІІІ.Жаңа сабақ: Салт және сабақты етістік.

Мағынасына қарай

Салт етістік

Сабақты етістік

Өзінің алдынан табыс септігіндегі сөзді қажет етпейді.Салт етістіктер:барыс, жатыс, шығыс, көмектес септігіндегі сөздермен тіркесуі мүмкін, бірақ табыс септігіндегі сөзбен байланыспайды.

Мысалы: үйге кел, үйден шық, үйде отыр, үймен хабарлас, үй өртенді.

Өзінің алдынан табыс септігіндегі сөзді қажет етеді. Кімді?нені? деген сұрақтарға жауап береді.

Мысалы: хатты оқы, ақшаны сана, есепті шығар, шашыңды сана, төсекті сал.

1.Кейде етіс жұрнақтары салт етістіктерді сабақты етістіктерге, сабақты етістікті салт етістікке айналдыру қызметін атқарады.

Өзгелік етістің жұрнақтары:ғыз,-гыз,-қыз, -кіз,-дыр,-дір,-ыр,-ір,-р салт етістікке жалғанса оны сабақты етістікке айналдырады:

салт етістік сабақты етістік

шам сөнді шамды сөн-дір-ді

бала кетті баланы кет-ір-ді

гүл өседі гүлді өс-ір-ді

1. Ырықсыз етістің жұрнағы сабақты етістікке жалғанып, салт етістікке айналдырады:

Сабақты етістік салт етісті

Әңгімені айтты әңгіме айт-ыл-ды

Хатты жазды хат жаз-ыл-ды

Кітапты түгел оқыды кітап түгел оқы-л-ды

ІV. Тақтамен жұмыс:

Оқы, жаз,кел, айт деген сөздерге табыс септігін қажет ететін, етпейтін сөздерді тіркестіріп жаз.

Кітапты оқы, өлеңді оқы, кітап оқылды, әріпті жаз, үйге кел, маған кел, құпияны айт, әңгіме айтылды т.б.

V.Жаттығулар орындау:

233-жаттығу: мақал-мәтелдердегі ойды таратып айтыңдар, құрамындағы етістіктерді тауып, олар қай септіктегі сөзбен тіркесіп тұрғанын сұрақ қою арқылы анықтаңдар. Қайсысы сабақты, қайсысы салт етістік екендігін ажыратыңдар.

235-жаттығу: Мақал-мәтелдерді көшіріп жазып, салт етістіктердің астын ирек сызықпен сызыңдар.

VІ.Сабақты Венн диаграммасы арқылы салыстыра отырып қорытындылау.

Сабақты етістік ұқсастығы Салт етістік

Екеуі де етістіктің мағынасына қарай түрлері.

Етістің жұрнағы жалғанғанда екеуі де өзгеріске ұшырайды

VІІ.Үйге тапсырма:

1. Ережені түсініп оқу;

Сыныпта үлгермеген жаттығуларды аяқтау;

236-жаттығу: «Адамгершілік-кісіліктің белгісі» тақырыбында ойтолғау жазу. Оған төмендегі берілген сөз тіркестерін келтір.

Читайте также:

  
• Салат из курицы с картошкой свежими огурцами болгарским перцем
  
• Салат красная звезда из кальмаров
  
• Сей 7 инфо рецепты скрипкиной греческий салат
  
• Салат от пьера ришара
  
• Салат с крабовыми палочками и сыром и гренками